Natuurgips, RO-gips en fosforgips.

Natuurgips, RO-gips en fosfogips, wat is het verschil? Hoe “natuurlijk” is natuurgips en is fosfogips echt zo radioactief?

Onderscheid

Voor de vervaardiging van gipspleisters en gipskartonplaten worden er 3 soorten gips gebruikt:

Natuurgips:

Natuurgips wordt als delfstof uit gipsgroeven gehaald. Wereldwijd zijn er verschillende groeven, vooral het bekken rond Parijs is heel bekend voor zijn zeer zuivere gips. Afhankelijk van de geologische toestand wordt er gewerkt met open mijnbouw, dan wel met ondergrondse schachten om de gips uit de ondergrond te halen. Deze gips is helemaal natuurlijk.

RO-gips:

RO-gips (rookgasontzwavelingsgips, soms ook REA-gips genoemd) is een recyclagegips dat gewonnen wordt uit de rookgassen van kolengestookte elektriciteitscentrales. Deze rookgassen worden gefilterd en gereinigd waarbij één van de residuproducten bestaat uit zwaveldampen. Deze zwaveldampen worden neergeslagen met kalk en water waardoor er middels een chemische reactie een zeer zuivere gips ontstaat. Deze is ook zeer wit van kleur.

Fosfor-gips:

Fosforgips (ook fosfogips genoemd) is een bijproduct dat ontstaat tijdens de productie van zowel kunstmest als fosforzuur, alsook uit andere processen uit de zware chemische industrie. Het is een zeer zuiver gips, maar bevat ook verhoogde waarden aan radon.

Gebruik

Echter geen enkele van deze 3 gipsen wordt als dusdanig gebruikt. Het zijn de basisgrondstoffen voor de vervaardiging van pleistergipsen of gipskartonplaten. Ze moeten nog een reeks behandelingen ondergaan in de gipsfabrieken om er een echt pleistergips of een echte gipskartonplaat van te maken. Er worden allerhande toeslagstoffen aan toegevoegd om de gipspleisters op de bouwwerven te kunnen verwerken.  Onder andere afbindingsvertragers, luchtbelvormers, producten voor een optimale waterretentie, maar ook bvb schimmelwerende producten… Sommige van die toeslagstoffen zullen zelfs anders gedoseerd worden afhankelijk van het seizoen.

Daarnaast worden deze 3 gipsen ook dikwijls in combinatie met elkaar gebruikt, bijvoorbeeld een deel natuurgips en een deel RO-gips in hetzelfde product. Het wordt echt samengesteld voor het product dat men voor ogen heeft en wel zo dat men het het hele jaar door in alle weersomstandigheden op dezelfde manier kan verwerken. Sommige gipsen zijn zowel verkrijgbaar in zakgoed als in bulk (silo) en deze 2 varianten zullen ook licht van elkaar afwijken qua samenstelling. Voor toepassing in gipskartonplaten kunnen afhankelijk voor de beoogde toepassing ook cellulose, glasvezel of brandvertragers worden toegevoegd. Ook het branden van deze gipsen heeft z’n invloed op het uiteindelijke eindproduct. Het gaat dus veel verder dan louter kiezen tussen de ene of de andere grondstof.

Hoe weet je nu welke gips je koopt? Dat weet je eigenlijk nooit voor de volle 100%. Fabrikanten hebben nu eenmaal hun bedrijfsgeheimen en hun gipsrecepten vallen daar mee onder. Als ze een gips verkopen als ‘natuurgips’, dan kan je er van op aan dat er wel degelijk natuurgips in de verpakking zit, maar uiteraard ook de nodige toeslagstoffen voor een goede verwerking. En dus zal op geen enkele verpakking geschreven staan: 100% natuurgips.

Gevaren

Hoe zit het nu met die radioactiviteit van gipspleisters en gipsplaten? De MAC-waarden(*) van fosfogips liggen aanzienlijk hoger dan die van natuurgips (MAC-waarden te verwaarlozen) en die van RO-gips (ook zeer lage MAC-waarden). Dit komt door de aanwezigheid van onder andere radon. Er zijn een aantal landen in Europa waar het gebruik gewoonweg verboden is. Niet enkel gipspleisters en gipsplaten, maar ook gipsblokken kunnen fosfogips bevatten.

In hoeverre is fosforgips een gevaar voor je gezondheid? Uiteraard is natuurgips beter dan fosforgips, maar je moet alles in perspectief zien. In je huis zit er niet enkel radon in je gipspleister of je gipskarton plafond maar ook in je beton en in de natuursteen van je vensterbanken en je vloeren. Om nog maar te zwijgen van de straling uit steenachtige ondergronden. En de officiële normen houden nog een ruime marge voor het behoud van je gezondheid.

Dit wil niet zeggen dat er totaal geen probleem is met fosforgips of radon, maar er dieper op ingaan in dit artikel zou ons te ver leiden. Als vuistregel zou je kunnen stellen dat vooral in de jaren 1970 er heel veel fosforgips verwerkt werd, maar dat dit in de loop der tijden sterk verminderd is en dat fabrikanten – zeker met de strikte gezondheidsreglementeringen voor gebouwen tegenwoordig en kritische consumenten – best wel uitkijken hoe ze hun produkten samenstellen. Als je de straling van radon in gebouwen (en het aandeel van fosforgips hierin) in detail verder wil uitzoeken, zoek dan via je zoekrobot op de Engelstalige termen “TLV” en “radon”. Zo kom je op bijzonder interessante studies ter zake.

In de praktijk

Is natuurgips echt beter voor het milieu? Dat hangt er dan weer van af hoe je het bekijkt. De ontginning van natuurgips vraagt heel veel grote machines en energie die het landschap afschrapen (open mijnbouw) en zo hun invloed hebben op de natuur en de biodiversiteit (hoewel tegenwoordig de open gipsgroeven na uitputting terug herbeplant worden). Recyclagegipsen vragen minder energie voor de productie. Afval en bijproducten van andere industriële processen hoeven niet gedumpt te worden en kunnen mits behandeling perfect hergebruikt worden, en dikwijls worden gipsfabrieken gebouwd in de onmiddellijke omgeving van gipsproducerende industrieën zodat transport tot een minimum herleid kan worden. Op het einde van de optelsom over de totaliteit is de recyclagegips dikwijls in het voordeel. Temeer omdat gebruikte gips gerecycleerd kan worden en na enkele cycli alles onder elkaar zit.

Extra

Naast de 3 gipsen uit dit artikel bestaan er nog een hele boel andere soorten gipsen die gebruikt worden in diverse toepassingen voor sectoren als tandprotheses, voedingsindustrie, geneesmiddelen tot en met de fabricatie van cement en al wat er tussen ligt. Maar dat is dan misschien voor een ander blogartikel…

* De MAC-waarde van een bepaalde (schadelijke) damp of stof (Engels: Maximum Allowable Concentration, ook bekend als de Threshold Limit Value – TLV) is de Maximaal Aanvaarde Concentratie van die damp of die stof die bij inademing in het algemeen geen schadelijke gevolgen heeft voor de gezondheid. Het is een officiële normering die zeer breed gebruikt wordt.

Meer informatie:

• Gips (Wikipedia)
• Natuurgips, het ontstaan en de exploitatie.
• Rookgasontzwavelingsgips: produktie en gebruik
• Binnenpleisters: milieu- en gezondheidsimpact & technische aspecten (VIBE)
• Radon (FANC)
• Onderzoek naar de bepaling van de dosissen en gezondheidseffecten bij de productie van fosfaten en bij toepassing van gipsproducten in de bouw. (Vakgroep Subatomaire en Stralingsfysica – RUG-)
• Radon en Thoron in Nederlandse woningen vanaf 1930. (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en milieu)